Ingekorte versie van een interview met prof. Urbain Vermeulen uit 2004 (De Standaard). Dr. Vermeulen was hoogleraar Islamkunde en Klassiek Arabisch aan de KU Leuven, buitengewoon hoogleraar Islamkunde aan de universiteit van Gent, en ondervoorzitter van de “Union Européenne des Arabisants et islamisants”. [ingekort door mij, Dick Wursten]
– Volgens sommige bronnen bestond in de moslimwereld geen anti-joodse sfeer tot de stichting van de staat Israël. Klopt dat?
Niet echt. Om de relatie van islam en jodendom te begrijpen moeten we wel degelijk teruggaan naar het ontstaan van de islam. De profeet komt in 622 uit Mekka in Medina aan waar er twee Arabische stammen of clans en drie joodse stammen leven. Hij heeft aanvankelijk niet de bedoeling een eigen godsdienst te stichten. Hij wil aan de Arabieren de boodschap brengen die Mozes aan de joden gegeven had, en Jezus aan de christenen. Maar de joden in Medina zeggen: wat die man vertelt, klopt niet met wat wij al eeuwenlang horen. Zij betrappen de profeet op onjuistheden, overdrijvingen en dergelijke.
Mohammed bindt dus de strijd aan op twee vlakken:
1. Het eerste is intellectueel. Hij zegt – en dat is van enorm groot belang – ,,waar jullie joden, maar ook de christenen, van mijn prediking afwijken hebben jullie de tekst vervalst”. De koranische openbaring wordt het criterium voor het onderscheid tussen wat juist is en wat niet juist is, en tot op de dag van vandaag is er geen enkele moslim die afstand gedaan heeft van die gedachte. In 624, dat is jaar twee van de islamitische tijdrekening, de hidjra, breekt Mohammed met het jodendom. Hij verandert de gebedsrichting. Tot dan toe werd het gebed verricht in de richting van al-Masdjid al-Aqsa, de verst afgelegen gebedsplaats (Jeruzalem, maar preciezer de tempel van Salomo, waarover Mohammed had gehoord).
2. Na de breuk pakt Mohammed de joden ook lijfelijk aan. Twee van de drie joodse stammen heeft hij verbannen en hun goederen geconfisqueerd. En na het beleg van Medina door de Mekkanen, in 627, overkomt de derde stam een erger lot (de slag bij ‘de Gracht’, gevolgd door het beleg van Khaybar). De mannen worden gedood, de vrouwen en kinderen als slaven verkocht. Met andere woorden: er is dus al van bij de stichting van de islam een serieuze anti-joodse actie geweest, waarbij Mohammed zich volgens onze morele maatstaven nogal onbarmhartig heeft getoond tegenover de joden (in de context van de tijd zelf echter niet buitensporig). Onder de tweede opvolger van de profeet, Omar, werden de joden en ook de christenen, verdreven uit het Arabische schiereiland dat als het ware als een grote moskee beschouwd werd. En sindsdien kunnen joden en christenen in landen als Saudi-Arabië en Jemen geen onroerende goederen verwerven of een definitieve verblijfsvergunning krijgen.
– Dat geeft dan die mensen gelijk die zeggen dat de obsessie van de islam met de joden niet met de stichting van de staat Israël maar met de islam zelf begonnen is ?
Dat is nu ook weer niet waar. In de geschiedenis van de islam kun je niet spreken van een antisemitisme (ideologisch) zoals we dat in Europa gekend hebben. De joden worden samen met de christenen opgenomen onder de groep van de ahl adh-dhimma, de beschermden. Dat zijn zij die, mits het betalen van een belasting, en binnen zeer strenge perken, gesteld door de islam, hun godsdienst mogen belijden. Ze zijn onderworpen aan de shoeroet oemariya, de voorwaarden gesteld door Omar. De hele geschiedenis van de islam door zien wij dat er regelmatig edicten uitgevaardigd worden waarbij de joden en de christenen onderworpen worden aan die voorschriften. Let wel: Er is geen sprake van gelijke behandeling. Dat kan de islam niet toestaan. Waar zij is, kan zij alleen maar domineren. In onze landen gebeurt nu iets waarvoor nog geen doctrine bestaat, namelijk de aanwezigheid van grote moslimgroepen onder een niet-islamitisch bewind. Dit is een van de grote problemen bij de integratie. Moslims kunnen privé prima een ander standpunt innemen, bijv. gewoon accepteren dat de islam niet domineert. De meesten doen dat ook, maar dat is niet zoals het hoort volgens de leer.
– Maar in Spanje is er toch een periode van tolerantie geweest?
U hebt het over al-Andaloes. Dat is volgens mij wetenschappelijk niet hard te maken. Het is bijvoorbeeld eigenaardig dat we vanaf de tiende eeuw in heel het islamitische Spanje praktisch niets meer horen over christelijke gemeenschappen, wel nog over joden, over joodse geleerden, en adviseurs. Die joden leefden in juderías, getto’s, en wisten zeer goed dat ze zich gedeisd moesten houden. Trouwens: veel moslims hebben helemaal geen positief gevoel bij al Andaloes. Het is namelijk onaanvaardbaar dat in Dhaar al-Islam, het gebied van de islam, een Dhaar al-koefr, een gebied van het ongeloof ontstaat. Wat ooit islamitisch geweest is, moet het blijven. Osama bin Laden verwijst regelmatig naar al-Andaloes, als een schandvlek. Dat is namelijk het enige gebied dat een islamitisch rijk was en waaruit de islam is verdreven.
Dat verder heel Noord-Afrika, met zijn bloeiende christelijke gemeenschappen, het autochtone christendom in twee, drie generaties in de tiende, elfde eeuw vrijwel geheel is verdwenen, getuigt ook niet echt van fundamentele verdraagzaamheid. En van het oorspronkelijke christendom in het huidige Turkije blijft vrijwel niets meer over.
– En hoe zit het dan met de kruistochten ?
Ja, daar wil wel graag iets over zeggen. Osama bin Laden klaagde over die kruistochten, en ook bij ons worden ze gelijkgesteld met het agressieve imperialistische Westen. Ten eerste, de kruistochten hebben in de twaalfde en dertiende eeuw in het geheel van niet alleen de islamitische maar zelfs van de Arabische wereld een hele kleine betekenis gehad. In die tijd werden ze vrijwel beschouwd als een soort grensconflict. Het ging ook om een klein gebied.
Ten tweede, het zijn Europese, niet Arabische historici die dat stukje geschiedenis voor het eerst hebben onderzocht. Het is door de studies van westerse historici, waarvan een van de grote monumenten de Recueil des historiens des Croisades is, uitgegeven rond het midden van de negentiende eeuw door de “Académie des Inscriptions et Belles Lettres” van Parijs, dat de wereld weer is gaan beseffen dat er iets geweest is als kruistochten.
In de twintigste eeuw zijn de antisemitische opvattingen uit Europa bekend geraakt in de Arabische en islamitische wereld, en ze oefenen er invloed uit op de geesten, met als grote gedachte de joden die een sinister wereldwijd complot beramen. Zeer belangrijk is dat het antisemitisme nu meer en meer geïslamiseerd wordt, dit wil zeggen gemotiveerd door een bepaalde interpretatie van gegevens uit de islamitische geschiedenis en doctrine. Men gaat – en hier keren we terug naar de ontstaansgeschiedenis van de islam en de periode van Mohammed in Medina – in de koran argumenten zoeken om zich tegen het jodendom te keren, waarbij men steeds minder onderscheid maakt tussen Israëli’s, zionisten en joden.
– Betekent dit dat het antisemitisme in de islamwereld zal blijven bestaan zolang de staat Israël bestaat, vrede of geen vrede met de Palestijnen?
Dat laatste is het gevaar omdat de jodenhaat nu zo sterk geïslamiseerd is. Vergeet bijvoorbeeld niet de enorme invloed van de khomeinistische revolutie op hele generaties in de moslimwereld. Khomeini schreef in zijn woord vooraf op zijn werk over het islamitische bewind dat vanaf haar ontstaan de ,,islamitische beweging” geleden heeft onder de joden die de islam in diskrediet gebracht hebben. En dat die haat van de joden voor de islam nog altijd voortduurt.
,,De joden nu zijn de afstammelingen van hen die de profeet hebben willen beschadigen. Zij willen nu de Arabieren opnieuw vernietigen.” Dat vind je nu in Arabische schoolboeken in het lager en middelbaar onderwijs.
Ik vind dat er vandaag de dag enkele doctoraten gemaakt zouden mogen worden over de inhoud van sermoenen in moskeeën, gaande van Marokko tot de uithoeken van Java en Sumatra. Ook over de uitspraken van al dan niet echte imams of islamgeleerden in zogezegde fatwa’s en andere min of meer officiële islamverklaringen kan heel wat onderzoek gedaan worden. Dat zou heel veel duidelijkheid scheppen en zou ons in het Westen wel eens met verstomming kunnen slaan. Want tegenover wat nu soms gezegd wordt waren de protocollen van de Wijzen van Zion (een Russisch antisemitisch verzinsel over het zogenaamde joodse wereldcomplot) nog slappe koffie.